Actueel
www  |    |  RSS  |  Twitter
Boek Henk Beens nog op voorraad
zondag 05-10-2014

GENEMUIDEN - Dit voorjaar kwam het boek De Genemuider fondsen, een glimlach van de tijd uit van Henk Beens. Het betreft de geschiedenis van twee Genemuider fondsen, die nog steeds in Genemuiden werkzaam zijn. Het Provisoorfonds en het Armfonds van Camen. De fascinatie voor de boeiende geschiedenis van Genemuiden, het beschrijven van belangrijk immaterieel erfgoed en het vergroten van de kennis van beide fondsen voor de bestuurders en de bevolking, was de drive om dit boek te schrijven.

Het onderzoek stond in het kader van  het jaar van het Immaterieel Cultureel Erfgoed (2012) en het 10 jaar zelfstandig functioneren van de fondsen. Het boek beschrijft de rol en ontwikkeling van de beide fondsen en schetst een beeld van het leven en de zorg voor de medemens in voorgaande eeuwen. Het maakt duidelijk dat het leven van onze voorouders, vergeleken met nu, eenzijdig, instabiel en doorgaans onvoorstelbaar moeilijk was. Kortom, een leven zonder enige  franje. Het belang van dit boek is van groot belang voor de geschiedenis van Genemuiden en overstijgt generaties.

Omdat het archief van de fondsen verloren ging tijdens de stadsbrand van 1868, was de beginsituatie als een moeilijke puzzel met veel ontbrekende stukjes. Henk Beens moest dit keer wel heel ver afdalen in de spelonken van de geschiedenis om gegevens aan de oppervlakte te brengen. Soms brak er een sport van de ladder en moest hij opnieuw beginnen. Toch wist hij de boeiende geschiedenis vast te leggen in een fraai document.

De oorsprong van het Provisoorfonds ligt in de Middeleeuwen, de periode dat Genemuiden stadsrechten kreeg (1275). Met de ontwikkeling van de stad  ontstonden naast de zorg van de kerk ook andere zorginstellingen. De belangrijkste was de Heilige Geest, bestuurd door Heilige Geestmeesters en verantwoordelijk voor de armen- en wezenzorg en voor mensen met een gebrek. De instelling exploiteerde ook een gasthuis dat werd gefinancierd met giften en schenkingen van de middenklasse en de elite. Met de Reformatie, omstreeks 1580, werd de Heilige Geest veranderd in een zelfstandig stedelijk armenfonds: de Stadsprovisory. Het bestaande gasthuis werd ingericht als weeshuis en proveniershuis: een soort verzorgingshuis. Na de Reformatie waren in hoofdzaak de Provisory en de Diakonie van de hervormden verantwoordelijk voor de zorg in Genemuiden.

 De Middeleeuwen, maar ook de eeuwen daarna waren donkere, onzekere tijden. De burgers en inwoners van stad Genemuiden werden  regelmatig belaagd door calamiteiten, waarvan wij ons nog maar moeilijk een voorstelling van kunnen maken. In die tijd waren de marges tussen overvloed en schaarste, tussen leven en dood smal en steeds onderworpen aan de onvoorstelbaar kwade kansen van het leven. Dat deze zaken hun stempel drukten  op het dagelijks leven, de groei en samenstelling van de bevolking blijkt wel uit het volgende. In 1674 telde de bevolking van Genemuiden 630 personen: 206 echtparen, 60 weduwen en 364 kinderen, waarvan 100 wezen. 27 procent van de kinderen had dus geen ouders meer. De gemiddelde leeftijd was toen ongeveer 40 jaar. In 1739  werden de zorgtaken gesplitst. De Provisory  kreeg de zorg voor wezen en de rijkere diaconie van de hervormden voor de armen en zieken en mensen met een gebrek. De wezen werden toen zoveel mogelijk in pleeggezinnen geplaatst. Vanaf 1846 werden ze opgenomen in het Armenwerkhuis van de hervormde diaconie.

 

Het Armfonds van Camen dankt zijn ontstaan aan een schenking in 1791 van de plaatselijke schout Henricus van Camen. Hij vermaakte zijn bezittingen aan de nooddruftige huiszittende armen van Genemuiden. Doordat de vrouw van de schout na zijn dood in 1792 haar deel opeiste en de stad Genemuiden hier geen genoegen mee nam, werd er tot 1801 geprocedeerd. In dat jaar werd een schikking getroffen met de kleindochter Anthonia Sophia Exalto d’Almeras, toen nog de enige erfgename. Uit respect voor de familie Exalto d’Almeras uit Hasselt kreeg een steeg aan de Langestraat, waarin uitsluitend armen woonden, de naam Almarassensteeg.

 

Ook tijdens de economische crisis in de jaren rond 1850 was het Armfonds van Camen de pijler van de armenzorg. Maar liefst 58 procent van de bevolking kreeg toen bijstand. Dat waren 266 van de 444 gezinnen. Het aantal bedeelden fluctueerde van jaar op jaar door cholera-, pokken- en tyfusepidemieën en het mislukken van de graan- en biezenoogst, overstromingen en branden. In die tijd lag het sterftecijfer in Genemuiden wel 50 procent boven het landelijk gemiddelde. In 1871 stierf zelfs ongeveer 8 procent van de bevolking. De klokken luidden zo vaak, dat het gebruik noodgedwongen werd afgeschaft.

 

Pas in 1864 kwam er een Burgerlijk Armbestuur die voornamelijk uitkeringen deed aan mensen die geen lid waren van de kerk. Het college van B en W vormde toen het bestuur van  beide fondsen en het Burgerlijk Armbestuur. Als gevolg van verbeteringen op het gebied van de gezondheidszorg, volkshuisvesting, nieuw wetgeving, en een hogere levenstandaard, nam het aantal wezen op den duur sterk af. In 1948 werd voor het laatst een wees verzorgd. De invoering van de Invaliditeitswet/ouderdomswet in 1913 vormde de eerste aanzet tot sociale zekerheid, die uiteindelijk resulteerde in de invoering van de AOW. De invoering van de Bijstandswet in 1965 betekende sociale zekerheid voor iedereen. Bijstand was vanaf die tijd een recht. Beide fondsen zijn een zegen geweest voor Genemuiden.

 

Met de herindeling dreigden het Provisoorfonds en het Armfonds van Camen voor Genemuiden verloren te gaan. Door de inzet van de Stichting Stadswacht, het Tapijtmuseum en het Historisch Centrum Genemuiden bleven ze voor Genemuiden bewaard. Tot op de dag vandaag doen beide fondsen uitkeringen uit de opbrengsten van hun landerijen. Het Armfonds van Camen aan personen of gezinnen die in financiële  problemen zitten, het Provisoorfonds richt zich op sociaal-culturele initiatieven. Het 165 pagina’s tellende gebonden boek met ruim 200 historische foto’s en in een stevige omslag, neemt u mee op een fascinerende reis door de tijd.  Het is voor uzelf en voor anderen een prachtig cadeau. Het boek, dat nog beperkt voorradig is, kost 25 euro en is te koop bij boekhandel De Haan, de Readshop, bij Bart Knap (Albert Hein) en Henk Beens (Sportlaan 6).  

 

 

 

 

 

Gepubliceerd op: zondag 05-10-2014 door Erik Driessen. 371 keer gelezen..

Reageren is slechts toegestaan voor geregistreerde bezoekers.